Wat is er met dominantie? (1)

Christina Sondermann

Hebt u een hond die steevast voor u uit de deur uit sprint? Die het liefst breeduit op uw favoriete plekje op de bank gaat liggen? Die soms alles doet, behalve wat u zegt? Kent u een hond die zijn voerbak verdedigt of een die het soms niet zo goed met soortgenoten kan vinden? Vast wel. En ongetwijfeld hebt u daarbij ook de volgende uitspraak gehoord:

"Die hond heeft een dominantieprobleem!"

Dominantie: als een schrikbeeld spookt dit woord in de hondenwereld rond. Daar hoort het beeld bij van het Roedeldier Hond. Dit dier is hetzelfde als zijn voorvader, de wolf. Hij leeft in een strakke hiërarchische structuur. Zijn belangrijkste doel is omhoogklimmen in de hiërarchie en vechten om de dominante plaats. Dit doel heeft hij ook voortdurend voor ogen in de roedel die hij met ons tweebenigen deelt.

Dit beeld is verankerd in veel opvoedingsmethoden. De hond luistert alleen als zijn plaats binnen de roedel duidelijk is. De hond moet onder ons staan, willen wij met hem samen kunnen leven. De hond gaat alleen probleemloos met mensen en soortgenoten om als hem duidelijk wordt gemaakt welke positie hij in de roedel inneemt.

Naar boven Naar beneden Dat op zijn plaats zetten binnen de rangorde wordt gezien als de oplossing voor vele hondenproblemen - vaak zelfs als de standaardoplossing voor alle problemen. Deze dominantietheorie is eenvoudig te begrijpen en voelt voor ons mensen van nature goed aan. Verbetering van problemen wordt vaak gezocht in rituelen als: de hond als laatste door de deur laten gaan, de hond altijd pas na de maaltijd van zijn mensen zijn eten geven, niet meer op de bank of op bed mogen slapen, zijn voerbak vaak wegpakken en hem onderwerpen als hij zich opstandig lijkt te gedragen tegenover soortgenoten of mensen.

Resultaten uit nieuw onderzoek tonen echter, dat deze zienswijze geen enkele wetenschappelijke grond heeft. Deze resultaten halen de aloude denkbeelden over de hond en de manier waarop hij samenleeft met soortgenoten en met mensen onderuit. Maar hoe zit het dan met 'dominantie' en 'rangorde'?

Lees verder voor een spannende nieuwe kijk op wolven en honden en op de manier waarop wij onze omgang met onze viervoetige huisgenoten kunnen bepalen. We beginnen door een blik te werpen op de gang van zaken binnen de wolvenroedel.

Naar boven Naar benedenOuders in plaats van alfadieren

De structuur van de wolvenroedel wordt graag als model gebruikt voor het gedrag van onze honden - vooral wanneer het om 'rangorde' en om 'dominantie' gaat.

Naar boven Naar benedenWat men tot nu toe dacht

U kent ongetwijfeld het verhaal van de dominante alfateef en alfareu, die samen de roedel aanvoeren. Het leven binnen de roedel is hard. Plaatsen in de rangorde moeten voortdurend verdedigd worden tegenover concurrenten in de eigen roedel. Met andere woorden: ieder in de roedel wil omhoog klimmen - en wie iets wil betekenen, moet anderen continu zijn overwicht en dominantie tonen. Dit is - in eenvoudige bewoordingen - het beeld dat wij mensen tot nu toe hadden van wat er in de wolvenroedel gebeurt. En dat is het beeld dat wij als 'erfenis van de wolven' op onze honden projecteerden.

Dit beeld mogen wij echter gerust vergeten. Er schuilt namelijk een addertje onder het gras: de waarnemingen waarop deze kennis gebaseerd is, werden verricht bij wolven die in gevangenschap leefden: bij groepen die in krappe behuizingen waren gehuisvest, die vaak te maken hadden met voedselschaarste en waarvan de leden door mensen bij elkaar gezet waren.

Dit zijn geen goede voorwaarden voor een vreedzame samenleving. Dat daarbij veel stress en agressie te zien was, is dan ook niet verwonderlijk. Het is misschien moeilijk te geloven, maar bij roedels in het wild is iets heel anders te zien.

Naar boven Naar benedenNieuw onderzoek geeft een heel ander beeld

De verspreiding van nieuwe kennis over de manier waarop wolven samenleven, hebben we vooral te danken aan de Amerikaan David Mech. Tijdens jarenlang onderzoek, waarbij hij wolven in het wild observeerde, nam hij opmerkelijke zaken waar.

In de natuur zijn wolvenroedels families, bestaande uit de wolvenouders en hun kinderen, vaak van verschillende leeftijden. En zoals in een familie gaat het ook in een wolvenroedel toe: de wolf en wolvin die de leiding hebben, zijn absoluut geen strenge gezagdragers, die hun rang ten opzichte van de concurrenten verdedigen. Zij zijn zuiver liefhebbende en zorgzame ouders.

De wolven in de roedel leven erg vreedzaam samen. De jongen hebben de vrijheid die kleine kinderen vaak genieten en hebben vele privileges: jonge wolven mogen wild spelen zonder terecht te worden gewezen. Zij mogen naar de volwassenen toegaan en om voer bedelen. Deze accepteren dit en braken soms zelfs voer uit als hen daarom gevraagd wordt. Overigens werd zelfs bij een slecht gehouden wolvenroedel in gevangenschap waargenomen dat in tijden van voedselschaarste de oudere, meest ervaren dieren voedsel voor hun nakomelingen uitbraakten. Zelfs volwassen nakomelingen worden in noodgevallen nog door de wolvenouders verzorgd.

De ranghoogste zijn, heeft in de eerste plaats te maken met het zorgen voor het welzijn van de roedelleden.

Correcties komen in de wolvenroedel uiterst zelden voor. Slechts bij uitzondering worden de jongen op bepaalde grenzen gewezen. Als dit al voorkomt, gebeurt het zonder enig geweld en komt lichamelijk contact nauwelijks voor. Als een correctie nodig is, bromt het ouderdier. Meestal is dit voldoende. Werkt dit tegen alle verwachtingen in niet, dan opent de volwassen wolf zijn bek, legt hij die heel zachtjes over de bek van zijn kind en drukt hij die zachtjes neer. Dit is volkomen pijnloos en vrij van geweld en is de enige - en uiterst zelden voorkomende - manier waarop wolven hun nakomelingen corrigeren.

Naar boven Naar benedenAls een wolf zich aan een ander onderwerpt, doet hij dit geheel vrijwillig. Onderwerping wordt binnen de wolvenroedel niet afgedwongen. Vrijwillige onderwerpingsgebaren bevorderen een vriendelijke omgang met elkaar. Meestal wordt daarbij de bek van het andere dier afgelikt (wat overigens vaak samen optreedt met het bedelen om voer en waarop door het andere dier wordt gereageerd met het uitbraken van voer). Ook kan het dier zich op zijn zij of rug draaien, waardoor het andere dier aan de genitaliën of de liesstreek kan snuffelen.

Al met al zijn wolven meesters in het oplossen van conflicten. Zij vermijden aanvaringen zoveel mogelijk. Ernstige gevechten komen alleen bij hoge uitzondering voor. In de 13 jaar dat David Mech wolven op het Canadese Ellesmere Island observeerde, heeft hij geen enkele strijd om de dominantie met andere wolven waargenomen.

Overigens kan geen enkele wolvenleider zijn beschermelingen ergens toe dwingen. Samenwerking gebeurt vrijwillig, "gehoorzaamheid" speelt in een wolvenroedel geen enkele rol. En wat betekent dit dan voor onze omgang met onze honden? Het is onwaarschijnlijk en omstreden dat honden ons als mens in hun rangorde betrekken (wij zijn namelijk mensen, geen honden!). Afgezien daarvan moeten wij bij ons samenleven met onze honden het volgende in het achterhoofd houden.

  • In de roedel bestaat geen heftig verdedigde en bevochten rangorde, maar een familiestructuur.
  • De roedelleiders zijn de ouders en zij kenmerken zich door hun grote tolerantie, vriendelijkheid en zorgzaamheid voor hun beschermelingen.
  • Hun voornaamste taak is het hun roedel veiligheid te bieden en ervoor te zorgen dat de leden goed gaat.
  • De roedelleiders zijn waardige, soevereine heersers. Nooit zullen zij op een onberekenbare manier geweld gebruiken. Nooit zullen zij een lid van de roedel bedreigen.
  • Alleen bij hoge uitzondering komt het tot lijfelijke conflicten. Als een wolf een ander aanvalt, gaat het meestal om leven en dood. (Overigens wordt de zogenaamde 'alfaworp' of het 'nekschudden' als correctiemiddel bij de opvoeding van honden door de hond als een aanval op leven en dood gezien - met alle risico's op agressie uit noodweer door de hond van dien. Dan hebben we het nog niet over het vertrouwen dat de hond verliest in deze schijnbaar totaal onberekenbare mens). Onderwerpingsgebaren worden in de dagelijkse omgang met elkaar vrijwillig getoond en nooit afgedwongen.
  • "Gehoorzaamheid" speelt binnen wolvenroedels geen enkele rol.

Naar boven Naar benedenLaten wij nog even terugdenken aan de hond die zijn voer verdedigt, die soortgenoten aanvalt of die graag op de bank ligt. Gelooft u nog altijd dat deze hond 'dominant' of 'ranghoogste' is? En als hij soms niet dat doet wat de baas of de vrouw vraagt - zou dit dan werkelijk betekenen, dat hij uw 'roedelleiderschap' niet erkent?

Laten we het dan eens vanaf de andere kant bekijken. Als wij ervan uitgaan dat we in een soort roedel samenleven met onze hond: gedragen wij als hondenbezitter ons zoals een roedelleider moet zijn? Zijn wij altijd zo rustig en soeverein en bieden wij de aan ons overgeleverde hond altijd de zorgzaamheid en veiligheid die wij hem verschuldigd zijn?
Het lijkt mij dat wij van de wolven nog veel kunnen leren om betere leiders van onze gemengde familie te worden!

Naar boven Naar benedenMeer weten

David Mech heeft zijn onderzoeksresultaten over de gebeurtenissen in een vrij levende wolvenroedel samengevat in een lezenswaardig artikel. Dit werd in 1999 gepubliceerd in het 'Canadian Journal of Zoology'. Hieronder vindt u de brongegevens en het internet-adres voor dit artikel:

  • Mech, L. David. 1999. Alpha status, dominance, and division of labor in wolf packs. Canadian Journal of Zoology 77:1196-1203. Jamestown, ND: Northern Prairie Wildlife Research Center Home Page. PDF hier te downloaden: http://www.nrcresearchpress.com/doi/pdf/10.1139/z99-099

Volgende artikelen: De voorouders van onze hond (2) en Wat betekenen deze bevindingen voor ons en onze honden? (3)

Oorspronkelijke titel: "Die Sache mit der Dominanz"
Op internet te lezen via www.spass-mit-hund.de. Klik achtereenvolgens op 'Mehr wissen' en 'Die Sache mit der Dominanz'.
Vertaald door Sandra Hurkmans

Meer links over rangorde, dominantie, enz. onder Meer info online op de pagina Links over gedrag.